ZABURZENIA MOWY

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY, ZABURZENIA PŁYNNOŚCI MOWY, AFAZJA, ALALIA, DYSLALIA

Podłoże problemów i możliwości wsparcia

CZYM SĄ ZABURZENIA MOWY

Zaburzenia mowy to nieprawidłowości pojawiające się w procesie porozumiewania się językowego słownego, polegające na trudnościach w budowaniu wypowiedzi lub też jej rozumieniu. Podłoże problemów może być bardzo zróżnicowane. W części przypadków powodują je uszkodzenia centralnego układu nerwowego jeszcze w okresie prenatalnym, kiedy rozrost sieci połączeń neuronalnych jest najintensywniejszy. To powoduje zatrzymanie rozwoju określonych struktur korowych, co uniemożliwia prawidłowe kształtowanie się mowy. W innych przypadkach uszkodzenia analizatorów mowy lub ich wzajemnych połączeń pojawiają się później, kiedy częściowo lub całkowicie te struktury są już dojrzałe czynnościowo. Wynikać mogą z czynników chorobowych, urazów, zatruć lub traumatycznych przeżyć.

DYSLALIE – WADY WYMOWY

Wady wymowy mogą mieć niejednorodny charakter i występować w różnym stopniu nasilenia. W zależności od rodzaju dysfunkcji mogą się objawiać niewypowiadaniem pewnych głosek, zastępowaniem ich innymi lub zniekształceniami dźwięków i wyrazów.

Logopedzi często spotykają się z trudnościami w ćwiczeniach utrwalających prawidłową wymowę głosek u dzieci z dyslalią, u których przy problemach z artykulacją sprawność motoryczna narządów mowy oraz słuch są poprawne. Problemu w takich przypadkach należy się doszukiwać na poziomie centralnym.

W badaniach przeprowadzonych przez prof. Z. Kurkowskiego u 93,6% osób z dyslalią stwierdzono zaburzenia uwagi słuchowej (częściej po stronie lewej). Zaburzenia dyskryminacji wysokości dźwięków w paśmie mowy stwierdzono u 82,9% badanych, a w zakresie powyżej 2000 Hz, aż u 98,9% badanych. Częstotliwości te są szczególnie istotne dla głosek przedniojęzykowo-dziąsłowych i przedniojęzykowo-zębowych, zatem problemy w ich odbiorze będą skutkowały trudnościami w ich odtworzeniu, powodując wady wymowy.

AUDIOGENNE (SŁUCHOWE) UWARUNKOWANIA ZABURZEŃ MOWY

Dla prawidłowego kształtowania się mowy niezbędne jest poprawne funkcjonowanie układu słuchowego oraz procesów centralnego przetwarzania bodźców słuchowych. To dzięki nim możliwe jest nabywanie wzorców mowy, sprzężona słuchowa kontrola wypowiedzi oraz sam proces transferu myśli w komunikat słowny. Zaburzenia mowy mogą być wynikiem nieprawidłowego działania jednego lub kilku z poniższych procesów:

- Recepcja dźwięków mowy – polega na dostrzeżeniu bodźca lub tego, że przestał działać. Jet to podstawowa funkcja obrazująca słuch fizjologiczny, odpowiada za nią analizator słuchowy angażujący niższe piętra centralnego układu nerwowego. Efektem tego procesu jest powstawanie wrażeń słuchowych.

- Słuch fonemowy, fonetyczny i prozodyczny – pozwala na rozróżnianie wypowiedzi, słów, sylab i głosek, a także intonacji, akcentu i rytmu.

- Analiza i synteza głoskowa/sylabowa – polega na świadomym wyróżnianiu głosek i sylab w wypowiedzi z zachowaniem ich kolejności oraz łączeniu ich w całość brzmieniową.

- Pamięć słuchowa – jest niezbędna w tworzeniu wzorców słuchowych wyrazów oraz wzorców prozodycznych (określonych intonacji w różnych sytuacjach), które następnie mogą być odtwarzane i wykorzystywane do tworzenia własnych wypowiedzi.

- Asocjacja dźwięków mowy – umiejętność przypisywania znaczeń wyrazom i wypowiedziom.

- Lateralizacja percepcji dźwięków mowy – prawidłową jest prawouszna percepcja dźwięków mowy. Dzięki temu przekaz informacji do ośrodków mowy w lewej półkuli mózgu jest bezpośredni. W przypadku lewostronnej lateralizacji słuchowej ta droga wydłuża się, powodując utratę części informacji i opóźnienie w jej przetwarzaniu. Z przeprowadzonych badań wynika, że zaburzenia lateralizacji słuchowej występują u 97% osób jąkających się

- Kontrola słuchowa wypowiedzi – angażuje wymienione wyżej funkcje przy jednoczesnym zaangażowaniu struktur mózgu odpowiedzialnych za procesy ekspresyjne.

Sprawne działanie powyższych procesów jest kluczowe dla prawidłowego kształtowania się mowy.

SPOSOBY USPRAWNIENIA FUNKCJI SŁUCHOWYCH ZWIĄZANYCH Z TWORZENIEM MOWY

Procesy leżące u podstaw usprawniania funkcji słuchowych w powiązaniu z mową zaobserwował już prof. Alfred Tomatis w swoich obszernych badaniach. Zauważając negatywne zmiany w kontroli mowy i głosu u osób z ubytkami słuchu opracował trzy prawa (Trzy Prawa Tomatisa), stanowiące jedną z podstaw jego metody terapeutycznej:

1. Głos zawiera jedynie te częstotliwości, które jest w stanie odebrać narząd słuchu.
2. Modyfikacja sposobu słyszenia prowadzi do natychmiastowych zmian w głosie.
3. Zastosowanie treningu słuchowego, pozwalającego słyszeć brakujące częstotliwości prowadzi do trwałej modyfikacji głosu.

Za pomocą treningu słuchowego (Metoda prof. Tomatisa) możliwe jest usprawnienie uwagi słuchowej, procesów centralnego przetwarzania bodźców słuchowych oraz zwiększenie możliwości odbioru i dystynkcji zróżnicowanych tonów dźwięków, co jest niezbędne dla prawidłowego kształtowania się mowy. Dzięki temu możliwe staje się nabywanie wzorców mowy, a następnie ich odtwarzanie poprzez lepszą kontrolę słuchową wypowiedzi. Intensywna stymulacja centralnego układu nerwowego pozwala na efektywniejszą analizę i syntezę słuchową oraz przyspieszenie transferu informacji.

Podstawą zakwalifikowania pacjenta do terapii jest test uwagi, lateralizacji i dyskryminacji słuchowej, który w przypadku wykrytych nieprawidłowości pozwala opracować program terapii dostosowany do indywidualnych potrzeb.

Trening słuchowy może być bardzo wartościowym uzupełnieniem terapii logopedycznej, zwiększając znacząco jej skuteczność. Działając u przyczyn problemu odblokowuje procesy powstawania mowy na poziomie centralnym.

autor tekstu: mgr inż. Jarosław Kozioł

Umów się na konsultację: tel. 72 72 72 606

 Powiązane tematy: